Zabytki

Artykuł

Zabytek oznacza nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową.

Zabytki z terenu gminy Markowa wpisane do rejestru zabytków województwa podkarpackiego:

Husów

zespół dworski, nr rej.: 964 z 6.05.1976:
park
aleja lipowa
dom nr 589, drewn., ok. 1720, 4 ćw. XX, nr rej.: A - 911 z 12.04.1968 i z 13.11.1969

Markowa

zagroda - muzeum, XIX - XX, nr rej.: A – 631 z 28.08.1993 i z 15.03.2011:

- chałupa, drewn., 2 poł. XIX, przeniesiona 1984, nr rej.: 1087 z 19.03.1981

- stajnia kmieca, drewn., 4 ćw. XIX

- stodoła z wozownią, drewn., 4 ćw. XIX

- chałupa biedniacka, drewn., 1905

- stajenka, drewn., 1905

- wiatrak, drewn., 1945

- kierat, drewn., po 1930

- d. szkoła ludowa, 1 ćw. XX, przeniesiona 2003

- spichrz „solek”, 1898, przeniesiony 1995

- kapliczka, poł. XIX. przeniesiona 2001

zagroda nr 451, 2 poł. XIX, nr rej.: A – 988 z 16.11.1976 (przeniesiona do skansenu w Kolbuszowej):

- chałupa

- stajnia

stodoła, nr 451, 2 poł. XIX, nr rej.: 1086 z 19.03.1981 (przeniesiona do skansenu w Kolbuszowej)
zagroda nr 1620 (898), 2 poł. XIX, nr rej.: 1087 z 19.03.1981:

- chałupa (przeniesiona do zagrody muzealnej)

- stodoła (nie istnieje)

- spichrz (przeniesiony do skansenu w Kolbuszowej)

chałupa, nr 907, 2 poł. XIX, nr rej.: A - 749 z 22.05.1974 (przeniesiona do skansenu w Kolbuszowej)
wiatrak koźlak, nr 472, 1950, nr rej.: A - 990 z 16.11.1976
wiatrak koźlak, nr 475, 1950, nr rej.: A – 998 z 16.11.1976 (przeniesiony do skansenu w Kolbuszowej)
wiatrak koźlak, nr 514, 1939, nr rej.: A-942 z 7.05.1977

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI NA LATA 2013 - 2016 - POBIERZ

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI NA LATA 2017 - 2020 - POBIERZ

Najważniejszym celem Gminnego Programu Ochrony Zabytków Gminy Markowa jest stworzenia planu opieki nad zabytkami na terenie gminy obejmującego ochronę i poprawę stanu zasobów środowiska kulturowego oraz szeroko pojętą edukację regionalną, mającą na celu budowanie lokalnej tożsamości kulturowej. Jednym z najważniejszych priorytetów przyjętych w programie są działania mające na celu powstrzymanie zjawiska niszczenia obiektów o dużych walorach architektonicznych oraz dążenie do przeprowadzenia prac remontowych zabytków znajdujących się w złym stanie.

Zabytki Gminy Markowa

wpisane do Gminnej Ewidencji Zabytków

- zagroda_kmieca.jpg

MARKOWA

Kapliczka na cmentarzu – początek XX wieku.

Jest to murowana z cegły, współcześnie otynkowana kapliczka wzniesiona na planie prostokąta zamkniętego półkoliście. Od frontu półkoliście zamknięty otwór wejściowyz głęboką konchą, w której umieszczona jest kamienna figura Chrystusa Zmartwychwstałego. Front zamknięty jest trójkątnym szczytem. Boki szczytu oraz ściany zwieńczone są profilowanym gzymsem.

Kapliczka obok domu nr 1029– 1902 r.

Kapliczka została gruntownie odnowiona w latach 80-tych. Założona została na rzucie prostokąta,z wysokim cokołem ozdobionym płycinami prostokątnymi o ściętych narożach. Cokół zwieńczony jest profilowanym gzymsem, powyżej którego zasadnicza część kapliczki z umieszczonymi od frontu przeszklonymi drzwiczkami kształcie prostokąta zamkniętego trójkątnie. Szczyt ma kształt trapezuz umieszczonym na nim niewielkim betonowym krzyżem na cokole.

Kapliczka obok kościoła – ok. XIX w. z ciekawą figurą św. Jana Nepomucena

Kapliczka obok domu nr 1620

Kapliczka o typie tzw. domkowym o elementach typowych dla architektury neogotyckiej. Została ufundowana w 1908 r. Murowana, otynkowana, wzniesiona na planie prostokąta posiada od frontu duże dwuskrzydłowe drzwi w górnej części przeszklone z nadświetlem o neogotyckich, dekoracyjnie ukształtowanych szczeblinach. W szczycie znajduje się wnęka o wykroju ostrołukowym z figurą Chrystusa Miłosiernego. Wewnątrz umieszczona jest neogotycka rzeźba Matki Boskiej.

Kapliczka obok domu nr 1661 – 1930 r.

To murowana, otynkowana, trójkondygnacyjna konstrukcja. Pierwsza Kondygnacja o charakterze wysokiego cokołu zwieńczona jest profilowanym gzymsem, druga kondygnacja o ściętych narożach posiada od frontu, umieszczoną w prostokątnej płycinie, tabliczkę z częściowo nieczytelnym napisem: Matce Boskiej Bolesnej 1939. Trzecia kondygnacja, przeszklona od frontu, z umieszczonym we wnęce obrazem z wyobrażeniem Piety.

Kościół Parafialny pw. Św. Doroty

Obecnie istniejący kościół wybudowano w latach 1904-1910 według projektu architekta przemyskiego Stanisława Majerskiego. Jest to świątynia halowa, orientowana, z płytkim transeptem, jednowieżową fasadą oraz węższym i niższym od nawy prezbiterium. Jest to typowy neogotycki kościół o bryle opiętej szkarpami, miedzy którymi znajdują się ostrołukowe okna. Fasadę zaakcentowano trójkondygnacyjną wieżą, przy której po bokach znajdują się kruchty. Na skrzyżowaniu nawy z transeptem góruje strzelista wieżyczka – sygnaturka. Wewnątrz sklepienia krzyżowo – żebrowe, z żebrami przechodzącymi w krótkie służki. Na uwagę zasługuje ołtarz główny, wykonany około roku 1910 zapewne według projektu Szajny, rzeźbiarza z Jasła oraz trzy ołtarze boczne ufundowane w 1935 roku, w których znajdują się obrazy z II połowy XVII w. Do obecnych czasów zachowała się jedynie drobna część historycznych sprzętów z wyposażenia dawnego kościoła. Do najcenniejszych należy niewątpliwie obraz Przemienienia Pańskiego, datowany na połowę XVII wieku. Drugi cenny obraz, przedstawiający Matkę Boską Częstochowską, został namalowany w 1764 roku przez M. Nowakowskiego i Szymona Śląskiego.

Plebania

Usytuowana jest obok kościoła, wzniesiona w II połowie XIX wieku. Eklektyczna, z przewagą elementów klasycystycznych. jest to budynek parterowy, założony na rzucie prostokąta. Elewację frontową zaakcentowano wgłębnym portykiem, który został zwieńczony trójkątnym szczytem. Budynek posiada dość bogaty detal architektoniczny – pilastry, obramienia okienne, gzymsy i płyciny.

- chata_jana_raka.jpg

HUSÓW

Kapliczka obok domu nr 36

- kapliczka03.jpg

Usytuowana przy starej lipie. Wzniesiona w 2 poł. XIX wieku należy do tzw. kapliczek słupowych. Jest to murowana z cegły, otynkowana, czworoboczna kapliczka o dwuspadowym dachu. dekoracyjnie jest opracowana jedynie ściana frontowa z wielokwaterowymi drzwiczkami zamkniętymi ostrołukowo. Fasada ozdobiona jest gzymsem i stylizowanymi płaskorzeźbami liśćmi. We wnętrzu w półkoliście zwieńczonej niszy umieszczona jest ludowa, drewniana rzeźba św. Jana Nepomucena.

Kapliczka pod wezwaniem Św. Jana

Pierwotnie była to kapliczka drewniana wystawiona w 1870 roku, według podania, po objawieniu się orzącemu chłopcu. Obecnie kapliczka jest murowana z cegły, otynkowana, na kamiennej podmurówce. Od frontu posiada dwuskrzydłowe, drewniane drzwi, w połowie przeszklone, ściany boczne rozczłonkowane są blendami o kształcie prostokąta zamkniętego ostrołukowo. Wewnątrz znajduje się drewniana figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem pochodząca z ok. poł. XIX w.

Kapliczka obok domu nr 282

Kapliczka została ufundowana w 1878 r. Wzniesiona jest na rzucie prostokąta zamkniętego trójbocznie. Szczególnie dekoracyjna opracowana jest ściana frontowa kapliczki z dwuskrzydłowymi drewnianymi przeszklonymi drzwiami, ponad którymi łuk odcinkowy z cegieł. szczyt ozdobiony jest trójkątną płyciną, w której umieszczono prostokątną tabliczkę z datami i napisem „1878-1952/ wzniesiono odnowiono”. Dach jest dwuspadowy, nad częścią trójboczną – trójpołaciowy z dekoracyjną neogotycką sygnaturką.

Kaplica cmentarna

Obiekt został wzniesiony w 1893 r. z fundacji Ks. Leonarda Pieli. Jest to budowla murowana z cegły, otynkowana, wzniesionaw stylu klasycystycznym. Założona została na rzucie prostokąta od wschodu zamkniętego trójbocznie, z przylegającą do ściany wschodniej niższą przybudówką o planie prostokąta, mieszczącą kryptę grobową. Dwa charakterystyczne detale architektoniczne to portal i oprawa otworów okiennych. Do innych elementów zdobniczych należą dwa szczyty zwieńczone prostokątnymi sterczynami, ozdobione płycinami, fryzem arkadowym i ujęte profilowanym gzymsem.

Szkoła

W 1884 dzięki staraniu Rady Gminnej zorganizowano jednoklasową szkołę ludową, która znajdowała się obok Kościoła. Nauka odbywała sięw jednej izbie, dość obszernej i wysokiej. Przez środek biegła sień zakończona od południa gankiem. Pierwszy drewniany budynek szkolny wzniesiono w 1892 r. dzięki wsparciu Wacława Oborskiego – dziedzica husowskiego dworu, który ofiarował grunt pod budowę szkoły i założenie ogrodu. Nowy drewniany budynek szkolny wzniesiono po I wojnie światowej – w 1928 r., a rok później w 1929 r. otwarto drugi budynek. Obecnie istniejącą szkołę rozpoczęto budować w 1937 r.

Zespół dworski

Dwór wzniesiono w II połowie XIX wieku dla rodziny Oborskich przez Feliksa Jawornickiego. Był to budynek założony na rzucie wydłużonego prostokąta, parterowy, murowany z cegły. Na osi środkowej, naprzeciwko gazonu, a na osi prowadzącej do niego przez park alei lipowej stał ganek wsparty na czterech kolumnach. Układ wnętrz był we dworze dwutraktowy. Otwory okienne były prostokątne, ujęte profilowanymi opaskami. Obecnie obiekt ten jest zrujnowany i brak w nim jest rozebranej części południowej.

Chata Jana Raka

Chałupa jednego z pierwszych poetów ludowych. Drewniany budynek nr 589 wzniesiono już w 1720 roku o powierzchni 78 m². Przez długi okres należał do rodziny Szmuców, z której pochodziła żona Jana Raka. Zbudowana została na rzucie prostokąta, jednotraktowa, z sienią przelotową. W części mieszkalnej /wschodniej/ jest izba i kuchnia, w części gospodarczej /zachodniej/ komora i obora. Zachowany jest XIX-wieczny piec z zapieckiem i drzwi kołkowane, na biegunie od podwórza. Dach kryty strzechą. Budynek stanowi własność Gminy Markowa, położony na działce ewid. nr 2071/2, objętej KW 14573 został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych w dn. 12 kwietnia 1968 r. L. d. KL.II – 680 /13/68 nr Rej. A – 329, a obecnie obiekt ten znajduje się w rejestrze zabytków województwa podkarpackiego pod nr A – 911. jako jedyny przykład konstrukcji zrębowej „na obłap”; tzw. obwiąz wprowadzony w końcu XIX w. W latach 70. XX wieku chata została wykupiona przez Skarb Państwa i przeznaczona na muzeum. Ostatecznie umieszczono w nim izbę pamięci poświęconą poecie, którą obecnie opiekuje się Centrum Kultury i miejscowa szkoła. W miarę potrzeb organizowane są spotkania i zajęcia edukacyjne. Chata znajduje się na trasie rowerowej „Szlakiem przydrożnych krzyży i kapliczek w Husowie”.

- kosciol_cerkiew_tarnawka.jpg

TARNAWKA

Kapliczka

- kapliczka01t.jpg

To czworoboczna, na rzucie zbliżonym do kwadratu kapliczka. Od frontu posiada prostokątne drzwiczki zamknięte łukiem spłaszczonym, zaś w ściankach bocznych – po jednym oknie o analogicznym do wykroju drzwi. Do dekoracyjnych elementów należy profilowany gzyms obiegający cokół oraz frontowy szczyt o kształcie powstałym z przenikających się prostokątów i trójkąta z niewielką prostokątną wnęką. We wnętrzu znajduje się figura Matki Boskiej pochodząca z II wojnie światowej.

Kościół parafialny w Tarnawce - dawna Cerkiew grecko-katolicka

Budynek został wzniesiony w latach 1934-39, a przyjęty przez parafię rzymskokatolickąi ukończony w 1945 r. Założony został na planie krzyża o nawie poprzecznej zamkniętej apsydami, prezbiterium zamkniętym trójbocznie, z przylegającymi doń od północy i południa prostokątnymi aneksami. babiniec otoczony jestz trzech stron podcieniami wspartymi na filarowych arkadach o półkolistych wykrojach. Malowniczość bryły osiągnięto dzięki trzem ośmiobocznym wieżom z cebulastymi hełmami zwieńczonymi dekoracyjnie opracowanymi krzyżami. Od południowego zachodu znajduje się wzniesiona w latach 80 – tych XX wieku dzwonnica.

Leśniczówka

Budynek został wzniesiony w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Była to własność Kellermana, ówczesnego właściciela dóbr klucza kańczudzkiego. jest to założona na skomplikowanym planie willao urozmaiconej, zryzalitowanej bryle z rotundą w narożu. Budynek posiada wejście w elewacji frontowej poprzedzone pseudoportykiem wspartym na dwóch kolumnach, z niewielkim tarasem na piętrze. W bliskim otoczeniu willi zachowały się drewniane zabudowania gospodarcze, pochodzące z okresu międzywojennego oraz znacznie oddalone pozostałości dawnego tartaku parowego.

Zabytki archeologiczne

Gmina Markowa, a w szczególności Husów jest dobrze znana w archeologii południowej Polski. Pionierem wykopalisk w Husowie był nauczyciel, Ignacy Błaszkiewicz. Większość swych zbiorów przekazał w kilku częściach do Muzeum Archeologicznego w Krakowie oraz do Muzeum Okręgowego w Rzeszowie.
W Składnicy Zbiorów Dawnych MAK jest przechowywanych 36 zabytków, natomiast w zbiorach Działu Konserwatora Archeologicznego MAK znajduje się ok. 307 przedmiotów. W MOR znajduje się dalszych kilkadziesiąt zabytków z Husowa, w tym siekierka, skorupy oraz wióry krzemienne.

Poszukiwania powierzchniowe prowadzone są w Polsce od końca lat 70. XX wieku według ujednoliconych standardów w ramach akcji Archeologicznego Zdjęcia Polski. Pierwsze badania powierzchniowe na terenie gminy Markowa zostały przeprowadzone pod kierownictwem Tadeusza Aksamita z MOR we wrześniu 1963 r., a ich celem było odkrycie osiedla z młodszej epoki kamienia lub pracowni wytwarzającej narzędzia krzemienne. Odkryto m.in. stanowisko nr 11, na którym badania wykopaliskowe prowadzili z ramienia MOR T. Aksamit i mgr Aleksandra Gruszczyńska. Poszukiwania powierzchniowe w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski odbyły się w południowej części Husowa już w 1990 r. (obszar AZP 105-79, na którym odkryto stanowiska 33-35). W północnej i środkowej części wsi dokładną prospekcję rozpoczęto na wiosnę 1998 r. i kontynuowano w latach 2000-2001. Na terenie gminy numeracja stanowisk archeologicznych sięga 139, natomiast wykopaliska prowadzono dotychczas tylko w trzech miejscach – stanowisko 11, 85, 17.

Pierwsze, odkryte ślady pobytu grup ludzkich na terenie gminy pochodzą z młodszej epoki kamienia. Była to tzw. kultura ceramiki wstęgowej rytej i została odkryta w południowej strefie pól Markowej – ślady długich domów, wykryte metodą magnetometryczną, fragmenty naczyń oraz wiórek z obsydianu. Odkrycie oryginalnie zdobionych naczyń na stanowisku 17 sugeruje również istnienie tam osadnictwa ludności związanej z kulturą malicką oraz kulturą lendzielską. Lepiej poświadczona na terenie Husowa jest obecność ludności kultur eneolitu (ok. 4000 lat p. n. e.). Znaleziska to m.in. ułamki ceramiki i siekierki, głównie z krzemienia pasiastego oraz typowe narzędzia na wiórach. Obecność ludności kultury ceramiki sznurowej zostały udokumentowane odkrytymi kamiennymi toporami i krzemiennymi siekierkami – zapewne w pewnej części pochodzące ze zniszczonych grobów. W epoce brązu na terenie Husowa rozwinęła się tzw. grupa tarnobrzeska kultury łużyckiej. Odkryto ułamki naczyń oraz zasypiska kilku jam, pozostałych po istniejącej tu niegdyś osadzie. Grupa tarnobrzeska przetrwała na ziemiach gminy do wczesnej epoki żelaza. Wczesne średniowiecze to czasy, kiedy w dorzeczu Wisły zamieszkiwała ludność słowiańska. Pierwsze zabytki kultury wczesnosłowiańskiej zostały odkryte w Markowej, a mianowicie fragmenty ręcznie lepionych naczyń glinianych tzw. typu praskiego, pochodzące z VI-VII w. Zabytki archeologiczne z późnego średniowiecza zostały odnalezione w Husowie. Były to naczynia toczone na kole z charakterystycznie ukształtowanymi i profilowanymi brzegami.

SPIS STANOWISK ARCHEOLOGICZNYCH NA OBSZARZE AZP 104 – 79

Zabytki

Artykuł

Informacja Sołtysa sołectwa Markowa

Informacja na temat LXXVI sesji Rady Gminy Markowa

Informacja dotycząca rekrutacji do przedszkoli, punktu przedszkolnego i klas pierwszych na rok szkolny 2024-2025